deperir



	deperir (v. intr. e tr.) : s'anequelir ; s'acantelir ; s'estrelir ; venir als cans (èsser venguda talament magra qu'una bèstia pòt èsser abandonada als cans) ; « détruire, gâter, v. deroïr » (v. TdF) depès / de pès (adv.) : drech ; plantat suls dos pès ; quilhat. Ni per èsser las que jamai, demorèt depès. depilacion (R. IV, 485) : pèrdia del pel (alopecia). depilar (v. tr.) (R. IV, 485) : far tombar lo pel o los pels. depilatiu, -iva adj e nm, cf Ubaud Dicort (R. IV, 485) : que fa tombar lo pel. depilatòri, -a adj e nm (Laus ; abs. Dicort) : qualitat d'una substancia per depilar. depintar (v. tr.) : depénher. v. pus naut. depistaire, -aira (~ -airitz) n, cf Ubaud Dicort : « celui, celle qui dépiste » TdF depistar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, dépister, découvrir » TdF deplecion : diminucion de la quantitat de liquid, e mai que mai de sang, de l'organisme o d'una viscèra. depletiu, -iva : qualitat terapeutica que fa baissar lo taus de liquid de l'organisme. deplorablament : d'un biais deplorable. deplorable, -bla : que pòt èsser deplorat, -ada. deploracion (arc.) : planh / lamentacion. deplorar (v. tr.) : se dòlre bravament de quicòm (s.f.) ; regretar / plànher. Deplorar de mòrts e de nafrats. deplumar (R. IV, 576) (abs. Dicort) : v. desplumar. deponent, -a adj e nm (R. IV, 614) : t. tecn. de lingüistica latina, « déponent » (Rapin). depopulador, -airitz (arc.) (R. VI, 187) (abs. Dicort) : devastator, -tritz. depopular (v. tr. arc.) (R. IV, 581) (abs. Dicort) : despoblar. depòrt nm (R. IV, 608) / despòrt (abs. Dicort) (los 2, L. 118): divertiment / amusament / recreacion. (Despòrt auriá degut èsser preferit a espòrt (angl.)) deportacion : accion o resulta de fòrabandir q.q. deportament [depòrtament] nm : anar / biais de viure. deportar 1 (v. tr.) (arc.) (R. IV, 608) : recrear / divertir / amusar ; deportar (se) : se recrear / se divertir (arc.) ; deportar 2 (v. tr.) : menar o mandar q.q. per fòrça endacòm mai ; mandar q.q. per fòrça de son país / fòrabandir ; desvirar quicòm o q.q. de son camin. Foguèt deportat a Caièna. La barca foguèt deportada. deportar (se) : se desvirar de son camin. Se deportar sus la drecha. deportat 1, -ada (adj.) : menat, -ada o mandat, -ada per fòrça endacòm mai. Deportat del trabalh, partiguèt per Alemanha. deportat 2, -ada (subs.) : persona menada o mandada per fòrça endacòm mai. Fòrça deportats josieus en Alemanha ne tornèron pas. deposicion : declaracion davant un jutge ; accion de destituir un rei, un evesque... ; accion de representar Jèsus davalat de la crotz. Deposicion d'un testimòni. Deposicion d'un rei. depositar (v. tr. arc.) (R. IV, 613) : depausar una soma d'argent ; destituir q.q. de sa carga oficiala ; consomar ; degalhar / far perir. depositari, -ària : persona en carga d'un depaus. Èsser depositari d'un secret (L. 337). depòst (objèctes depausats) nm, cf Ubaud Dicort : « dépôt ; sédiment ; abcès » TdF. (# depaus 2). depòst : v. depaus 1 (abs. Dicort). depravacion : accion o resulta de depravar o de se depravar. depravar (v. tr.) (R. IV, 619) : corrompre / pervertir. depravar (se) : se corrompre / se pervertir. depravat, -ada adj e n, cf Ubaud Dicort : « dépravé, ée » TdF jos ‘deprava’ depredacion nf, cf Ubaud Dicort : « déprédation » (Rapin) « deprémer » - « depremir » v : v. deprimir. depression : accion o resulta de deprimir o de se deprimir ; diminucion de las fòrças moralas o fisicas ; enfonzada ; cròs ; conca ... ; baissa de pression. Ne faguèt una brava depression nerviosa. Depression barometrica. Depression de terren. depressionari, -ària adj, cf Ubaud Dicort : « dépressionnaire » (Per Noste) depressiu, -iva adj e n : portat, -ada a se deprimir. « deprimar »v (fr.) : v. deprimir. deprimir (v. tr.) : produir una enfonzada (t.a.) ; produir una diminucion de vitalitat. deprimit, -ida adj, cf Ubaud Dicort : « déprimé, ée » (v. TdF ‘depremi’) deprimogèn, -a : qu'amòda una depression. De profundis (lat.) : pregària de la Glèisa pels defuntats. depuracion nf / depurament (abs. Dicort) (los 2, R. IV, 671) : purificacion. depurar (v. tr.) (R. IV, 671) : esporgar ; espurgar (R. IV, 672).		depuratiu, -iva adj e nm : qu'a la proprietat de purificar. deputacion nf, cf Ubaud Dicort : « députation » TdF deputador, -doira adj, cf Ubaud Dicort : « qui doit être député » (L. 112) deputar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, députer, v. mandar » (v. TdF) deputat, -ada n : persona elegida pel pòble per lo representar. « de qué ? » (incorr. de l. p.) (v. TdF jos ‘dequé’) : v. qué 2. de qué (aver -) (en dos mots) loc verb : èsser gròs / èsser ric. dequé (en un mot) nm : aver / possessòri / bens / cabal / riquesa / benaise. Ni per son dequé, escaparà pas a la mòrt. deraubar (v. tr.) (R. V, 48) (abs. Dicort) : raubar / panar. (v. desraubar) derbese nm, cf Ubaud Dicort : èrtre / dèrbi (mena de malautiá de la pèl) (v. endèrbi) derecap (adv.) : tornar / tornarmai. dereliccion nf, cf Ubaud Dicort : « déréliction » (Rapin) derencat, -ada adj, cf Ubaud Dicort : « éreinté, ée » TdF jos ‘desrena’ dereng (adv.) : un après l'autre ; sens discontunhar. Trabalhèrem ensemble trenta ans dereng. derevesir v (v. Ubaud Dicort) : « v intr, voir à qui revient l’honneur, jeter au sort, vider un différend » TdF jos ‘revesi’ ; « v tr, examiner de plus près une chose, y revenir, prendre un parti après une nouvelle réflexion. Au jeu de boule, quand les boules de deux joueurs sont à égale distance du cochonnet, on dit : es a revesir ou a derevesir » (v. Azaïs ‘derevesi’) deridondena nf, cf Ubaud Dicort : « grosse fille, en style familier » (v. TdF) derision (R. V, 98) : trufariá ; ironia (R. III, 576). derisòri, -a adj : que pòrta a rire ; lamentable, -a ; miserable, -a ; ridicul, -a. deriva : càmbiament forçat o volontari de direccion. derivable, -bla adj : (matematica) « dérivable » (v. Ubaud Dicc. scient. p. 73) derivacion (R. V, 92) : accion de derivar o de se derivar ; causa derivada. derivada nf : (matematica) « dérivée » (v. Ubaud Dicc. scient. p. 73) derivament nm, cf Ubaud Dicort : « dérivement » (Fettuciari) derivar 1 (v. tr.) : desvirar un corrent ; Cal pas jamai desvirar riu, ribièira ni fluvi. derivar (se) : se desvirar de son lièch (riu, ribièira, fluvi...) derivar 2 (v. intr.) : venir de ; sortir de; anar a la deriva ; « filer, fuir ». (v. TdF jos ‘deriva’) derivat 1(que ven d’una derivacion), -ada adj, cf Ubaud Dicort : « dérivé, ée » (Sèrras-Ess.) Corrents derivats, courants dérivés. (Laus) derivat 2 nm : mot que ven d'un autre ; çò que ven de quicòm mai. Berret es un derivat del gallés BERRETON. derivatiu, -iva adj e nm : que fa derivacion ; que càmbia las idèas. DERM- : forma prefixada del grèc dermà, -atòs (pèl) -DÈRM [- DÈRME, cf Ubaud Dicort] : forma sufixada del grèc dermà, -atòs (pèl) v. paquidèrm [paquidèrme]. DERMA- : forma prefixada del grèc dermà, -atòs (pèl) -DÈRMA : forma sufixada del grèc derma, -atòs (pèl) v. blastodèrma - ectodèrma - endodèrma - mesodèrma. dèrma (m.) : sisa prigonda de la pèl. dermalgia : dolor cutanèa sens lesion de la pèl. DERMAT- : forma prefixada del grèc dermà, -atòs (dèrma) dermatalgia : dermalgia. dermatiti (f.) : inflamacion del dèrma. DERMATO- : forma prefixada del grèc dermà, -atòs (pèl) dermatològ, -a : especialista (m. e f.) de las afeccions de la pèl. dermatologia : branca de la medecina que sa tòca es las afeccions de la pèl. dermatologic, -a : relatiu, -iva a la dermatologia. dermatòsi (f.) : nom generic de totas las afeccions de la pèl. -DÈRME : v. –DÈRM. -DERMIA : forma sufixada del grèc dermà, -atòs (pèl) v. ipodermia, taxidermia. dermic, -a : relatiu, -iva al dèrma. dermiti (f.) : inflamacion del dèrma. DERMO- : forma prefixada del grèc dermà, -atòs (pèl) dermografisme : autografisme (reaccion de la pèl d'unas personas que ven roja après friccion o grafinhada) derogacion : excepcion ; autorizacion excepcionala. Comptèssetz pas sus cap de derogacion ! derogar (v. intr.) : se conformar pas a una lei, una règla... derogatòri, -a : que conten una derogacion. Clausula derogatòria. deroïment nm, cf Ubaud Dicort : « démolition, ruine [v. deroïr] » TdF