actinotactisme : efècte atractiu o repulsiu de sorgas luminosas o radiantas suls unicellulars.

actinoterapia : utilizacion terapeutica de radiacions, mai que mai de radiacions de rais ultraviolets.

actinotropisme : tropisme amodat per una radiacion.

actitud nf : biais de se téner ; biais d'èsser.

actiu, -iva adj e nm : relatiu, -iva a una accion ; qu'implica una accion ; qu'exprimís una accion.

activable, -bla : que pòt èsser activat, -ada.

activacion : accion o resulta d'activar (t. tecn. de fisica atomica, de quimia...)

activador 1, -airitz adj (abs. Dicort) : capable, -a d'activar (t. a.) ;

activador 2 nm, cf Ubaud Dicort : t. tecn. de quimia, de mineralogia, d'optica...

activament : d'un biais actiu.

activar (v. tr.) : far venir pus actiu ; accelerar un procediment quimic o fisic ; irradiar una substància amb de particulas atomicas.

activar (s') : s'afanar (venir pus actiu, -iva, pus afogat, -ada per far quicòm)

activisme : actitud politica que preconiza l'accion dirècta ; actitud morala qu'insistís sus las necessitats de la vida e de l'accion, mai que non pas suls principis.

activista adj e n (m. e f.) : relatiu, -iva a l'activisme ; adèpte, -a de l'activisme.

activitat nf : qualitat d'èsser actiu, -iva.

actografia : ensemble de tecnicas d'enregistrament e de mesura per conéisser cronologicament las activitats locomotrises d'una persona o d'un animal.

actografic, -a : relatiu, -iva a l'actografia.

actograma (m.) : enregistrament de las activitats locomotrises d'una persona o d'un animal.

actor, -tritz : personatge d'una òbra scenica (t. a.)

actual, -a : del moment present.

actualament : ara ; de nòstre temps.

actualisme : teoria que vòl explicar los fenomèns del passat per l'estudi dels fenomèns actuals.

actualitat : causa del moment present.

actualizacion : accion o resulta d'actualizar (t. a.)

actualizador, -airitz (los 2, abs. Dicort) : qualitat de tot procediment que permet l'actualizacion lingüistica o d'autra mena.

actualizar (v. tr.) : far venir actual / renovar / renovelar.

Actualizar un problèma ancian.

Actualizar un libre escolar.

actuari, -ària n : especialista (m. e f.) de l'aplicacion del calcul de las probabilitats e de l'estatistica a las questions d'asseguranças, de finanças e de prevesença sociala.

actuarial, -a adj, cf Ubaud Dicort : « actuariel, -elle » (v. Rapin)

actuariat nm, cf Ubaud Dicort : « actuariat » (Rapin)

acubièr nm, cf Ubaud Dicort : « écubier, trou par lequel le câble traverse la proue d’un vaisseau » (v. TdF)

acubit, -ida adj, cf Ubaud Dicort : « couché, appuyé sur ou contre, situé, placé, ée, v. estendut, jasent » (v. TdF acubi’)

acubuir ~ acubuïr v, cf Ubaud Dicort : « v tr, atterrer, abattre, rendre malade » TdF

acuchaire, -aira n, cf Ubaud Dicort : « celui, celle qui entasse, amoncelle, met en meules » TdF

acuchalh nm, cf Ubaud Dicort : « faîte du toit d’une grange, comble » TdF acuchai’

acuchament nm, cf Ubaud Dicort : « entassement » TdF

acuchar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, entasser, amonceler, accumuler ; combler la mesure » TdF

acuchonar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, mettre en tas, en veillottes » TdF

acuèlh nm / aculhiment (v. aculhiment) / aculhença (v. aculhença) : accion d'aculhir.

acuïtat [acuitat] nf (R. II, 36) : qualitat de çò agut ; intensitat.

Acuïtat d'un son, d'un agach, d'una dolor.

Acuïtat visuala.

Acuïtat sensoriala.

aculada : çò que l'òm acuola ; çò que l'òm escula.

aculaire, -aira n : « celui, celle qui écule ou qui accule » TdF, persona qu'acuola quicòm o q.q.

acular (v. tr.) : far tombar de cuols ; acuolar ; escular ; afrabar.

acular (s') : s'acuolar ; s'escular ; s'afrabar.

aculassar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, faire pencher sur l’arrière ; acculer ; éculer » TdF

aculeat, -ada : provesit, -ida d'una espina o d'un fisson.

Plantas aculeadas.

Insèctes aculeats.

Formigas, vèspas e abelhas son aculeats.

aculeïfòrme, -ma : que revèrta una espina de planta.

aculh [veire acuèlh, cf Ubaud Dicort] / acuèlh nm : recepcion.

aculheire, -ra n, cf Ubaud Dicort : « réceptionniste » (Sèrras-Ess.)

aculhença nf, cf Ubaud Dicort : « action d’accueillir, réception » TdF acuiènço’, « accueil aimable » (Alibert)

aculhent, -a adj, cf Ubaud Dicort : « affable, hospitalier, ière, v. avenent » TdF acuiènt’

aculhieire, -eira n : persona qu'aculhís. (v. aculheire)

aculhiment nm, cf Ubaud Dicort : « réception » (Alibert)

aculhir (v. tr.) : recebre q.q. en çò seu. (v. TdF jos ‘aculi’)

aculpar (v. tr.) : acusar ; blaimar ; enculpar.

aculpar (s') : s'acusar ; se blaimar.

aculpat, -ada : acusat, -ada.

aculturacion nf, cf Ubaud Dicort : « acculturation » (Rapin)

aculturar : « v tr, acculturer » (Sèrras-Ess., Rapin)

aculturat, -ada adj, cf Ubaud Dicort : « acculturé, -e » (v. çai sus)

acuminat, -ada : que s'acaba en poncha.

Fuèlha o frucha acuminada.

acumulacion nf, cf Ubaud Dicort : « accumulation. Syn. amolonament » (Sèrras, Laus)

acumulador nm : (fisica) « accumulateur » (v. Ubaud Dicc. scient. p. 177, e v. Laus)

acumular v, cf Ubaud Dicort : « v tr et pron, accumuler » (Sèrras, Laus). « acumular » e derivats (fr.) : v. acomolar

acuolar v e derivats : v. acular ( v. Ubaud Dicort Errata web)

 

 

acupontor, tritz n, cf Ubaud Dicort : « acupuncteur, -trice » (Sèrras-Ess.)

acupontura nf, cf Ubaud Dicort : « acupuncture » (Sèrras-Ess.)

acupunctor, -tritz (abs. Dicort) : especialista (m. e f.) d'acupunctura. (v. acupontor)  

acupunctura (R. VI, 442 ‘punctura’) (e non pas’acupontura’) (abs. Dicort) : tecnica medicala chinesa que se practica amb d'agulhas primas espintadas sus d'airals precises del còrs. (v. acupontura)

acuradit, -ida adj, cf Ubaud Dicort (v. curat 1) : « calotin / calottin » (Rapin)

acurnenc, -a adj, cf Ubaud Dicort : « en forme de cornouille » (v. TdF)

Acursi n pr m, cf Ubaud Dicort : « Accurse ; homme maigre et sec » (v. TdF Acùrsi’)

acús nm, cf Ubaud Dicort : « points qu’on annonce à certains jeux de cartes, comme au piquet » TdF

acusable, -bla : que pòt èsser acusat, -ada.

acusacion (R. II, 360) : accion o resulta d'acusar o de s'acusar.

acusador (R. VI, 53), -dairitz [, -dora n, cf Ubaud Dicort] : persona o causa qu'acusa.

acusaire (R. VI, 53), -aira n : persona qu'acusa.

acusament : escrich signat per reconéisser que l'òm a plan recebut un mandadís.

Acusament de recepcion.

acusança nf, cf Ubaud Dicort : « accusation » (L. 6)

acusar (v. tr.) : declarar colpable, -a ; « déclarer ; t. du jeu de cartes, annoncer » (v. TdF).

acusat, -ada (adj. e subs.) : inculpat, -ada.

acusatiu : cas de declinason latina.

acusator, -tritz adj e : « accusateur, -trice » (Sèrras-Ess.)

acusatòri, -a : relatiu, -iva a l'acusacion.

acutangle : triangle que sos tres angles son aguts.

acutangular, -a : que forma un angle agut.

acutorbar (s') v pron (v. Ubaud Dicort e TdF suppl) : cutar / clinhar (jogar a l'amagat, a cutabòrlhe)

acutorbat, -ada (abs. Dicort) : ocupat a cutar.

adabàs adv, cf Ubaud Dicort : « là-bas » TdF

adagi (m.) : maxima / senténcia ; provèrbi ; aforisme.

Los adagis son plan sovent plens de saviesa.

adagio [adàgio] nm (it.) : dapàs / dapasset / lentament.

adaiçamont adv, cf Ubaud Dicort : « à cette hauteur-ci » TdFadeiçamount’

adaiçaval adv, cf Ubaud Dicort : « ici-bas » TdFadeiçavau’

adaisar (s’) v pron, cf Ubaud Dicort : « s’accommoder, s’arranger de quelque chose ; se mettre à l’aise » (L. 6)

Adalbèrt : prenom.

« adalir » : v. adelir.

Adam : prenom.

Lo talhon d’Adam, la pomme d’Adam. (Basic). (v. jos garganta)

adamantin, -a : qu'a las qualitats d'un diamant ; dur ; inflexible (s.f.)

Condicions adamantinas.

adamenc [, -a] (adj.) : d'Adam, « adamique » (v. TdF adamen’).

La raça adamenca. (v. TdF)

adamisme nm, cf Ubaud Dicort : « adamisme » (Rapin)

adamita adj e n, cf Ubaud Dicort : « adamite » (Rapin)

adamondaut adv, cf Ubaud Dicort : « là-haut » TdF jos ‘adamount’

adamont adv, cf Ubaud Dicort : v. adamondaut.

adamplar v, cf Ubaud Dicort : « v intr, grossir » (L. 6)

adancir (s') : s'acostumar a dançar ; se passionar a dançar.

adancit, -ida : acostumat,-ada o passionat,-ada a dançar.

Las dònas son mai adancidas que non pas los òmes.

adaptabilitat nf : capacitat d'un organisme de s'adaptar.

adaptable, -bla : que se pòt adaptar.

adaptacion : accion d'adaptar quicòm o de s'adaptar.

adaptador 1 nm (v. Ubaud Dicc. scient. p. 178) : dispositiu que permet d'adaptar quicòm mai a un aparelh ;

adaptador 2, -airitz (abs. Dicort) : persona capabla d'adaptar una òbra literària al teatre, al cinemà... (v. adaptator)

adaptar (v. tr.) : acomodar quicòm a una novèla fin.

adaptar (s') : s'acomodar, se conformar, se resignar a quicòm.

Se cal ben adaptar a la vida vidanta.

adaptator, -tritz n : « (personne qui adapte) adaptateur, -trice » (v. Per Noste)

adaptometria : mesura de la capacitat de la retina per s'adaptar a las variacions d'intensitat de la lutz.

adara (adv.) : ara.

adarrieirar [adarreirar, cf Ubaud Dicort] (v. tr) : metre en retard ; atardivar.

adarrieirar [adarreirar] (s') v pron : se metre en retard ; s'atardivar.

adarrieirat [adarreirat], -ada adj : en retard.

Es totjorn adarrieirat.

adarrieitatge [adarreiratge, cf Ubaud Dicort] nm : accion o resulta d'adarrieirar o de s'adarrieirar.

adastrar v , cf Ubaud Dicort : « v tr, douer » (L. 6)

adaut adv, cf Ubaud Dicort : « là-haut » TdF

adaval adv, cf Ubaud Dicort : « là-bas » TdF adavau’

addenda (lat.) : nòtas addicionalas a la fin d'un libre.

addendum (lat.) : singular d'addenda.

addiccion nf : « addiction » (Sèrras).

addicion : accion d'ajustar ; causa ajustada a una autra ; despensa de pagar dins un restaurant.

Garçon, l'addicion, sens vos comandar !

addicionable, -bla : que se pòt ajustar a quicòm mai.

addicional, -ala : que s'ajusta a quicòm mai.

addicionaire, -aira n, cf Ubaud Dicort : « celui, celle qui additionne » TdF adiciounaire’

addicionar (v. tr.) : ajustar ; far la soma de.

addicionar (s') : s'ajustar.

additiu, -iva adj e nm, cf Ubaud Dicort : « additif, -ive » (Per Noste, Rapin)

adduccion nf, cf Ubaud Dicort : « adduction » (Rapin)

adductor, -tritz adj e nm, cf Ubaud Dicort : « adducteur, -trice » (Laus). (v. los ex. jos  aductor)