|
|
|
|
|
|
actinotactisme : efècte atractiu o repulsiu de sorgas luminosas o radiantas suls unicellulars. actinoterapia : utilizacion terapeutica de radiacions, mai que mai de radiacions de rais ultraviolets. actinotropisme : tropisme amodat per una radiacion. actitud nf : biais de se téner ; biais d'èsser. actiu, -iva adj e nm : relatiu, -iva a una accion ; qu'implica una accion ; qu'exprimís una accion. activable, -bla : que pòt èsser activat, -ada. activacion : accion o resulta d'activar (t. tecn. de fisica atomica, de quimia...) activador 1, -airitz adj (abs. Dicort) : capable, -a d'activar (t. a.) ; activador 2 nm, cf Ubaud Dicort : t. tecn. de quimia, de mineralogia, d'optica... activament : d'un biais actiu. activar (v. tr.) : far venir pus actiu ; accelerar un procediment quimic o fisic ; irradiar una substància amb de particulas atomicas. activar (s') : s'afanar (venir pus actiu, -iva, pus afogat, -ada per far quicòm) activisme : actitud politica que preconiza l'accion dirècta ; actitud morala qu'insistís sus las necessitats de la vida e de l'accion, mai que non pas suls principis. activista adj e n (m. e f.) : relatiu, -iva a l'activisme ; adèpte, -a de l'activisme. activitat nf : qualitat d'èsser actiu, -iva. actografia : ensemble de tecnicas d'enregistrament e de mesura per conéisser cronologicament las activitats locomotrises d'una persona o d'un animal. actografic, -a : relatiu, -iva a l'actografia. actograma (m.) : enregistrament de las activitats locomotrises d'una persona o d'un animal. actor, -tritz : personatge d'una òbra scenica (t. a.) actual, -a : del moment present. actualament : ara ; de nòstre temps. actualisme : teoria que vòl explicar los fenomèns del passat per l'estudi dels fenomèns actuals. actualitat : causa del moment present. actualizacion : accion o resulta d'actualizar (t. a.) actualizador, -airitz (los 2, abs. Dicort) : qualitat de tot procediment que permet l'actualizacion lingüistica o d'autra mena. actualizar (v. tr.) : far venir actual / renovar / renovelar. Actualizar un problèma ancian. Actualizar un libre escolar. actuari, -ària n : especialista (m. e f.) de l'aplicacion del calcul de las probabilitats e de l'estatistica a las questions d'asseguranças, de finanças e de prevesença sociala. actuarial, -a adj, cf Ubaud Dicort : « actuariel, -elle » (v. Rapin) actuariat nm, cf Ubaud Dicort : « actuariat » (Rapin) acubièr nm, cf Ubaud Dicort : « écubier, trou par lequel le câble traverse la proue d’un vaisseau » (v. TdF) acubit, -ida adj, cf Ubaud Dicort : « couché, appuyé sur ou contre, situé, placé, ée, v. estendut, jasent » (v. TdF ‘acubi’) acubuir ~ acubuïr v, cf Ubaud Dicort : « v tr, atterrer, abattre, rendre malade » TdF acuchaire, -aira n, cf Ubaud Dicort : « celui, celle qui entasse, amoncelle, met en meules » TdF acuchalh nm, cf Ubaud Dicort : « faîte du toit d’une grange, comble » TdF ‘acuchai’ acuchament nm, cf Ubaud Dicort : « entassement » TdF acuchar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, entasser, amonceler, accumuler ; combler la mesure » TdF acuchonar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, mettre en tas, en veillottes » TdF acuèlh nm / aculhiment (v. aculhiment) / aculhença (v. aculhença) : accion d'aculhir. acuïtat [acuitat] nf (R. II, 36) : qualitat de çò agut ; intensitat. Acuïtat d'un son, d'un agach, d'una dolor. Acuïtat visuala. Acuïtat sensoriala. aculada : çò que l'òm acuola ; çò que l'òm escula. aculaire, -aira n : « celui, celle qui écule ou qui accule » TdF, persona qu'acuola quicòm o q.q. acular (v. tr.) : far tombar de cuols ; acuolar ; escular ; afrabar. acular (s') : s'acuolar ; s'escular ; s'afrabar. aculassar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, faire pencher sur l’arrière ; acculer ; éculer » TdF aculeat, -ada : provesit, -ida d'una espina o d'un fisson. Plantas aculeadas. Insèctes aculeats. Formigas, vèspas e abelhas son aculeats. aculeïfòrme, -ma : que revèrta una espina de planta. aculh [veire acuèlh, cf Ubaud Dicort] / acuèlh nm : recepcion. aculheire, -ra n, cf Ubaud Dicort : « réceptionniste » (Sèrras-Ess.) aculhença nf, cf Ubaud Dicort : « action d’accueillir, réception » TdF ‘acuiènço’, « accueil aimable » (Alibert) aculhent, -a adj, cf Ubaud Dicort : « affable, hospitalier, ière, v. avenent » TdF ‘acuiènt’ aculhieire, -eira n : persona qu'aculhís. (v. aculheire) aculhiment nm, cf Ubaud Dicort : « réception » (Alibert) aculhir (v. tr.) : recebre q.q. en çò seu. (v. TdF jos ‘aculi’) aculpar (v. tr.) : acusar ; blaimar ; enculpar. aculpar (s') : s'acusar ; se blaimar. aculpat, -ada : acusat, -ada. aculturacion nf, cf Ubaud Dicort : « acculturation » (Rapin) aculturar v : « v tr, acculturer » (Sèrras-Ess., Rapin) aculturat, -ada adj, cf Ubaud Dicort : « acculturé, -e » (v. çai sus) acuminat, -ada : que s'acaba en poncha. Fuèlha o frucha acuminada. acumulacion nf, cf Ubaud Dicort : « accumulation. Syn. amolonament » (Sèrras, Laus) acumulador nm : (fisica) « accumulateur » (v. Ubaud Dicc. scient. p. 177, e v. Laus) acumular v, cf Ubaud Dicort : « v tr et pron, accumuler » (Sèrras, Laus). « acumular » e derivats (fr.) : v. acomolar acuolar v e derivats : v. acular ( v. Ubaud Dicort Errata web)
|
|
acupontor, tritz n, cf Ubaud Dicort : « acupuncteur, -trice » (Sèrras-Ess.) acupontura nf, cf Ubaud Dicort : « acupuncture » (Sèrras-Ess.) acupunctor, -tritz (abs. Dicort) : especialista (m. e f.) d'acupunctura. (v. acupontor) acupunctura (R. VI, 442 ‘punctura’) (e non pas’acupontura’) (abs. Dicort) : tecnica medicala chinesa que se practica amb d'agulhas primas espintadas sus d'airals precises del còrs. (v. acupontura) acuradit, -ida adj, cf Ubaud Dicort (v. curat 1) : « calotin / calottin » (Rapin) acurnenc, -a adj, cf Ubaud Dicort : « en forme de cornouille » (v. TdF) Acursi n pr m, cf Ubaud Dicort : « Accurse ; homme maigre et sec » (v. TdF ‘Acùrsi’) acús nm, cf Ubaud Dicort : « points qu’on annonce à certains jeux de cartes, comme au piquet » TdF acusable, -bla : que pòt èsser acusat, -ada. acusacion (R. II, 360) : accion o resulta d'acusar o de s'acusar. acusador (R. VI, 53), -dairitz [, -dora n, cf Ubaud Dicort] : persona o causa qu'acusa. acusaire (R. VI, 53), -aira n : persona qu'acusa. acusament : escrich signat per reconéisser que l'òm a plan recebut un mandadís. Acusament de recepcion. acusança nf, cf Ubaud Dicort : « accusation » (L. 6) acusar (v. tr.) : declarar colpable, -a ; « déclarer ; t. du jeu de cartes, annoncer » (v. TdF). acusat, -ada (adj. e subs.) : inculpat, -ada. acusatiu : cas de declinason latina. acusator, -tritz adj e n : « accusateur, -trice » (Sèrras-Ess.) acusatòri, -a : relatiu, -iva a l'acusacion. acutangle : triangle que sos tres angles son aguts. acutangular, -a : que forma un angle agut. acutorbar (s') v pron (v. Ubaud Dicort e TdF suppl) : cutar / clinhar (jogar a l'amagat, a cutabòrlhe) acutorbat, -ada (abs. Dicort) : ocupat a cutar. adabàs adv, cf Ubaud Dicort : « là-bas » TdF adagi (m.) : maxima / senténcia ; provèrbi ; aforisme. Los adagis son plan sovent plens de saviesa. adagio [adàgio] nm (it.) : dapàs / dapasset / lentament. adaiçamont adv, cf Ubaud Dicort : « à cette hauteur-ci » TdF ‘adeiçamount’ adaiçaval adv, cf Ubaud Dicort : « ici-bas » TdF ‘adeiçavau’ adaisar (s’) v pron, cf Ubaud Dicort : « s’accommoder, s’arranger de quelque chose ; se mettre à l’aise » (L. 6) Adalbèrt : prenom. « adalir » : v. adelir. Adam : prenom. Lo talhon d’Adam, la pomme d’Adam. (Basic). (v. jos garganta) adamantin, -a : qu'a las qualitats d'un diamant ; dur ; inflexible (s.f.) Condicions adamantinas. adamenc [, -a] (adj.) : d'Adam, « adamique » (v. TdF ‘adamen’). La raça adamenca. (v. TdF) adamisme nm, cf Ubaud Dicort : « adamisme » (Rapin) adamita adj e n, cf Ubaud Dicort : « adamite » (Rapin) adamondaut adv, cf Ubaud Dicort : « là-haut » TdF jos ‘adamount’ adamont adv, cf Ubaud Dicort : v. adamondaut. adamplar v, cf Ubaud Dicort : « v intr, grossir » (L. 6) adancir (s') : s'acostumar a dançar ; se passionar a dançar. adancit, -ida : acostumat,-ada o passionat,-ada a dançar. Las dònas son mai adancidas que non pas los òmes. adaptabilitat nf : capacitat d'un organisme de s'adaptar. adaptable, -bla : que se pòt adaptar. adaptacion : accion d'adaptar quicòm o de s'adaptar. adaptador 1 nm (v. Ubaud Dicc. scient. p. 178) : dispositiu que permet d'adaptar quicòm mai a un aparelh ; adaptador 2, -airitz (abs. Dicort) : persona capabla d'adaptar una òbra literària al teatre, al cinemà... (v. adaptator) adaptar (v. tr.) : acomodar quicòm a una novèla fin. adaptar (s') : s'acomodar, se conformar, se resignar a quicòm. Se cal ben adaptar a la vida vidanta. adaptator, -tritz n : « (personne qui adapte) adaptateur, -trice » (v. Per Noste) adaptometria : mesura de la capacitat de la retina per s'adaptar a las variacions d'intensitat de la lutz. adara (adv.) : ara. adarrieirar [adarreirar, cf Ubaud Dicort] (v. tr) : metre en retard ; atardivar. adarrieirar [adarreirar] (s') v pron : se metre en retard ; s'atardivar. adarrieirat [adarreirat], -ada adj : en retard. Es totjorn adarrieirat. adarrieitatge [adarreiratge, cf Ubaud Dicort] nm : accion o resulta d'adarrieirar o de s'adarrieirar. adastrar v , cf Ubaud Dicort : « v tr, douer » (L. 6) adaut adv, cf Ubaud Dicort : « là-haut » TdF adaval adv, cf Ubaud Dicort : « là-bas » TdF ‘adavau’ addenda (lat.) : nòtas addicionalas a la fin d'un libre. addendum (lat.) : singular d'addenda. addiccion nf : « addiction » (Sèrras). addicion : accion d'ajustar ; causa ajustada a una autra ; despensa de pagar dins un restaurant. Garçon, l'addicion, sens vos comandar ! addicionable, -bla : que se pòt ajustar a quicòm mai. addicional, -ala : que s'ajusta a quicòm mai. addicionaire, -aira n, cf Ubaud Dicort : « celui, celle qui additionne » TdF ‘adiciounaire’ addicionar (v. tr.) : ajustar ; far la soma de. addicionar (s') : s'ajustar. additiu, -iva adj e nm, cf Ubaud Dicort : « additif, -ive » (Per Noste, Rapin) adduccion nf, cf Ubaud Dicort : « adduction » (Rapin) adductor, -tritz adj e nm, cf Ubaud Dicort : « adducteur, -trice » (Laus). (v. los ex. jos aductor) |
|
|
|
|
|
|