acertanar (v. tr.) : assolidar / afortir / acertar / acertir ; encontrar ; devinar ; capitar ; tocar (caça). (v. Alibert)
Nos acertanèt que i èra pas per res.
acertanat, -ada : assolidat, -ada ; afortit, -ida...
Es quicòm de plan acertanat.
acertar / acertir (v. tr.) : assolidar / acertanar / afortir ; capitar.
acertat, -ada / acertit, -ida : assolidat, -ada ; acertanat, -ada.
A fach un còp plan acertat : plan capitat.
acertir v : v. acertar.
acervul : glomerul (ensemble mai o mens redond de flors pichonas)
acès : recès / abric.
S'abrigar a l'acès del vent : al recès del vent.
acescéncia nf, cf Ubaud Dicort : « (chim.) acescence » (Per Noste, Rapin)
acescent, -a adj, cf Ubaud Dicort : « (un peu acide) acescent » (Laus)
acessar v, cf Ubaud Dicort : « v intr, se mettre à l’abri » TdF ‘acessa’ (v. abrigar (s’))
ACET- : forma prefixada del latin acetum (vinagre) v. acetic - acetositat.
acetabul : concavitat (R. II, 366) qu'un òs i se marga ; concavitat de l'òs iliac que i se marga lo cap del fèmur ; concavitat d'un clèsc qu'un animal i s'es fixat.
acetabulària : pichona alga verda unicellulara de Mediterranèa.
acetabulifèrs (m. pl.) : molusques cefalopòdes provesits de ventosas.
Lo pofre, la sépia son d'acetabulifèrs.
acetabulifòrme, -ma : en forma d'acetabul o de copa.
acetal : còrs obtengut per addicion dels alcoòls suls aldeïds.
acetaledeïd : etanal (aldeïd derivat de l'alcoòl etilic)
acetalizacion : accion o resulta d'acetalizar.
acetalizar (v. tr.) : mudar en acetal de mercé l'accion d'un aldeïd sus un alcoòl.
acetamida nf : amida de l'acid acetic.
acetanilida : substància cristallina obtenguda a partir d'anilina e d'acid acetic glacial.
acetat : sal o estèr de l'acid acetic.
Acetat de plomb.
acetazolamida : sulfamida utilizada coma diüretic.
ACETI- : forma prefixada dels mots « acetic » e « acetil »
acetic, -ica : relatiu, -iva al vinagre.
Acid acetic.
Fermentacion acetica.
acetificable, -bla : que pòt èsser acetificat, -ada.
acetificacion : formacion d'acid acetic.
acetificador, -airitz (abs. Dicort) : recipient o installacion per mudar los liquids alcoolics en vinagre.
acetificar : mudar en acid acetic / mudar en vinagre.
acetificar (s') : se mudar en acid acetic / se mudar en vinagre.
acetil : radical de l'acid acetic.
acetilacetic : acetoacetic.
acetilacetona : liquid obtengut per condensacion de l'acetat d'etil amb l'acetona en preséncia de sòdi.
acetilacetonat : tot complèx metallic de l'acetilacetona.
acetilacion : acilacion que i es fixada lo grop acetil.
acetilar (v. tr.) : far una acetilacion.
acetilcellulòsa : estèr acetic de la cellulòsa.
acetilcoenzim : substància qu'assócia l'acid acetic e un coenzim, bravament importanta dins lo metabolisme de las cellulas.
acetilcolina : substància organica liberada pels nèrvis parasimpatics e que servís a la transmission de l'influx nerviós.
acetildigitoxina : mena de glucosid cristallin.
acetilèn : idrocarbur gasós que crèma amb una flama clarejanta.
Lampa d'acetilèn.
acetilenic, -a : que deriva de l'acetilèn.
acetili : radical univalent derivant de l'acid acetic.
acetilmetilcarbinòl : acetoïna.
acetilsalicilic adj m : aspirina.
Acid(e) acetilsalicilic, acide acétylsalicylique (aspirina) (v. Ubaud Dicc. scient. p. 310).
acetilur : derivat metallic de l'acetilèn.
acetimètre : instrument per evaluar l'acid acetic d'una solucion.
acetimetria : accion o resulta d'evaluar l'acid acetic d'una solucion.
acetimetric, a : relatiu, -iva a l'acetimetria.
acetina : liquid espés, soluble dins l'aiga e dins l'alcoòl, utilizat per far d'explosius o de colorants.
accidiós, -osa (R. II, 20) (abs. Dicort) : peresós, -osa.
accion : acte (manifestacion d'una volontat) ; acompliment d'una fonccion (t. a.) ; part d'un capital d'una societat.
Los motius de son accion los vesi pas clar (adv.)
L'òme es capable de grandas accions.
Las accions d'aquela societat an encara baissat.
accionament nm, cf Ubaud Dicort : « poursuite en justice » TdF ‘aciounamen’ ; « actionnement » (Rapin)
accionar (v. tr.) : : amodar (exercir una accion ; metre en movement)
Accionar l'esquila de l'ostal del vesin per l'avertir.
accionari, -ària : persona qu'a d'accions dins una societat.
accionariat nm, cf Ubaud Dicort : « actionnariat » (Rapin)
accionista nm, cf Ubaud Dicort : « actionnaire » (Laus). (v. accionari)
« accumular / accumulator » (fr.) : v. acomolar - acomolador (e v. acumular - acumulador).
-ACÈA : sufixe, v. –ACÈU.
-ACÈAS : forma sufixada del latin -aceas que servís a formar los noms de familhas de plantas. v. aceracèas.
acebenquiment nm, cf Ubaud Dicort : « racornissement » TdF jos ‘acebenchimen’
acebenquir v, cf Ubaud Dicort : « v tr, racornir, resserrer, en parlant du froid et du vent sur les fruits et les arbres ; opprimer, écraser quelqu’un » TdF jos ‘acebenchi’
acebenquir (s’) v pron : « se resserrer, se ratatiner, rabougrir ; se soumettre humblement » TdF jos ‘acebenchi’
ACEFAL- ACEFALO- : formas prefixadas del grèc akephalòs (sens cap) per denotar l'abséncia del cap o d'una autra partida del còrs.
acefal, -a : sens cap ; sens capmèstre.
Un fanhanhon (fètus) acefal.
Una estatua acefala.
Una organizacion acefala.
Una glèisa acefala.
acefalia : estat de çò sens cap ; malformacion congenitala.
acefalisme : eretgia de las glèisas acefalas.
acefalita (m. e f.) : adèpte, -a d'una glèisa acefala.
ACEFALO- : v. ACEFAL-.
acefalocardia : estat d'un fanhanhon (fètus) sens còr.
acefalotoracia : estat d'un fanhanhon sens torax.
aceirar v (abs. Dicort) : v. acieirar.
acelar (v. tr.) : abrigar ; metre al recès (a l'abric) del vent.
acelar (s') : se metre a l'abric / s'abrigar.
S'acelèt al recès del vent e de la pluèja.
acelat 1 nm : abric.
acelat 2, -ada adj : a l'abric / abrigat, -ada.
acellular, -a : sens cellulas.
Organ, organisme acellular.
Massa acellulara.
acendre v, cf Ubaud Dicort : « v tr, allumer, enflammer, v. abrar, atubar » (v. TdF)
acensa nf, cf Ubaud Dicort : « acens, terre tenue à cens » TdF ‘acènso’
acensador nm, cf Ubaud Dicort : « fermier » (L. 4 ‘acesador’)
acensaire nm, cf Ubaud Dicort : « celui qui prend à cens, fermier (vieux) » TdF
acensament nm, cf Ubaud Dicort : « acensement » TdF
acensar (v. tr.) : arrendar (balhar o prene a fèrme) (v. TdF ‘acensa’)
acensat nm, cf Ubaud Dicort : « censive, ferme » (L. 4 ‘acesat’)
aceracèa (f.) : arbre de la familha de las aceracèas.
L'agast es una aceracèa.
aceracèas (f.pl.) : familha d'arbres.
acerar v, cf Ubaud Dicort : « v tr, aciérer » (Laus)
acèrb [acèrbe], -ba : aspre, -a.
Frucha acèrba.
Paraulas acèrbas.
Criticas acèrbas.
acèrbament : d'un biais acèrb.
acerbitat nf : estat de çò acèrb.
acèrca : apròchi / apròchament.
acercar (v. tr.) : aprochar ; arribar / tocar la riba (mar.)
Lo naviri acerquèt a nòu oras del ser.
acercar (s') : s'aprochar.
acermar (v. tr.) : aprestar (t. a.) ; empotar ; adornar ; batejar lo vin.
A acermada tota la confitura d'amoras.
acermar (s') : se cochar / se coitar ; èsser dispaus.
acermat, -ada : dispaus, -a.
acermatge : aprestatge (t. a.)
acermièr : legum.
acèrt nm, cf Ubaud Dicort : « certitude, asssurance » (L. 4)
acertament [acèrtament] (subs. m.) : afortiment ; pròva.
acertanament : accion d'assolidar ; accion de capitar. (v. Alibert)